Żołnierze z Międzyrzecza uczcili pamięć patrona brygady

W środę 25 października minęła 150 rocznica urodzin generała broni Józefa Dowbora-Muśnickiego, z kolei dziś 26 października obchodzimy 80 rocznicę śmierci patrona Wielkopolskiej Brygady.

W 17 Wielkopolskiej Brygadzie Zmechanizowanej kwestia kultywowania chlubnych tradycji historycznych oddziałów Wojska Polskiego zajmuje szczególne miejsce w codziennej służbie. W 1996 roku ówczesna 17 Brygada Zmechanizowana, bezpośrednia kontynuatorka chlubnych tradycji 17 pułku piechoty (1944-1962) i 17 pułku zmechanizowanego (1962-1995), przejęła dziedzictwo tradycji wielkopolskich oddziałów piechoty: 3. Dywizji Strzelców Wielkopolskich (1918-1919) i 17. Dywizji Piechoty (1919-1920) z jej pułkami. Jednocześnie Brygada przyjęła zaszczytne miano „Wielkopolska” i imię patrona generała broni Józefa Dowbora Muśnickiego. Dowódcy, bez którego waleczności i geniuszu Powstanie Wielkopolskie nie miałoby szans na sukces.

Pamięć o patronie żołnierze brygady uczcili podczas uroczystości w Lusowie, gdzie Generał spędził ostatnie lata swojego życia i został pochowany.

W czasie uroczystości żołnierze Wielkopolskiej Brygady wystawili asystę honorową, a delegacja złożyła kwiaty pod pomnikiem generała Józefa Dowbora Muśnickiego.

„Historia jest czymś co nas kształtuje. 17 Brygada Zmechanizowana jest tą jednostką, która ma zaszczyt kultywować chlubne tradycje oddziałów wielkopolskich. Jest to jednak nie tylko zaszczyt, ale przede wszystkim duża odpowiedzialność, gdzie honor i ojczyzna stoją na pierwszym miejscu. Tym bardziej w tak ważnym dniu, kiedy obchodzimy rocznicę urodzi i śmierci generała broni Józefa Dowbora-Muśnickiego nie mogło zabraknąć żołnierzy i barw Wielkopolskiej Brygady” – powiedział zastępca dowódcy brygady pułkownik Wojciech Ziółkowski.

Następnie przeprowadzona została konferencja naukowa dotycząca służby generała Dowbor-Muśnickiego, jego zasług dla ojczyzny oraz późniejszego życia na Wielkopolsce.

Całość zwieńczyło otwarcie nowego skrzydła szkoły, której patronuje generał.

 * * *

Józef Dowbor Muśnicki urodził się 25 października 1867 roku w Garbowie, w ziemi sandomierskiej, z ojca Romana i matki Antoniny z Wierzbickich. Ochrzczony był w parafii Góry Wysokie.  Pochodził z patriotycznego rodu, w którym wszystko co polskie stanowiło najwyższą wartość.

Tej idei Dowbor pozostał wierny na zawsze.  Do 10 roku życia Józef pobierał nauki w domu pod kierunkiem guwernantki Emilii Stanko, zaś w 1877 roku wstąpił do klasycznego gimnazjum w Radomiu.

W latach 1884 – 1896 odbył kurs kadetów w Szkole Kadetów im. Cesarza Mikołaja I w Petersburgu.  W latach 1886 – 1888 studiował nauki wojskowe w szkole Wielkiego Księcia Konstantego w Petersburgu, które ukończył z odznaczeniem i awansem na podporucznika 140 pułku Piechoty Liniowej w Kastroniu.

Po trzech latach awansował na stopień porucznika. W maju 1896 roku zostaje przeniesiony do 11 pułku grenadierów w Jarosławiu.
W latach 1899 – 1902 studiuje w Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu.  Podczas studiów – 12 września 1900 roku  awansuje na stopień podkapitana, a w maju 1901 roku na stopień kapitana. Akademię Sztabu Generalnego ukończył 28 maja 1902 roku z drugą lokatą i wyróżnieniem.
Potem odbywał dwuletni staż w sztabie Moskiewskiego Okręgu Wojskowego, w XVIII Korpusie i w 11 pułku Grenadierów jako dowódca kompanii. Na początku stycznia 1904 roku zostaje przeniesiony do działu operacyjnego I Korpusu Syberyjskiego, w Liaojang.  Podczas kampanii japońskiej – 6 grudnia 1904 roku – awansuje na podpułkownika.

Po wojnie z Japonią, pod koniec 1905 roku ożenił się z Agnieszką, z Korsońskich, córką Mikołaja – profesora liceum,z Jarosławia. W październiku 1906 roku, na własną prośbę, przeniesiono go do Irkuckiego Okręgu Wojskowego.  Przybył tu z żoną i trzymiesięcznym synem Gedyminem urodzonym 4 lipca 1906 roku.
Wczesną wiosną 1908 roku, znów na skutek prośby o przeniesienie, przydzielono go do X Korpusu w Charkowie, w Kijowskim Okręgu Wojskowym.
Tu 22 kwietnia 1908 roku urodziła się córka Janina. Tutaj 6 grudnia 1908 roku otrzymał nominację na stopień pułkownika. W Charkowie odbył dodatkowe przeszkolenie na stanowisko dowódcy batalionu piechoty oraz kawalerii i artylerii.

W listopadzie 1910 roku otrzymał nominację na szefa sztabu 9 Dywizji Piechoty w Łucku, Dubinie i Krzemieńcu.  Pod koniec kwietnia 1912 roku Dowbor przenosi się wraz z rodziną do Woroneża, gdzie został szefem l Dywizji Piechoty.
W 1914 roku dokonuje spisu koni w guberni kijowskiej. Przyspieszyłoto mobilizację na I wojnę światową, za co otrzymuje Krzyż Świętego Włodzimierza III stopnia.  W dniach 24 – 27 sierpnia 1914 roku kierując ogniem artylerii 7 Dywizji rozgromił korpus austriacki generała Wittmanna, za co został odznaczony Orderem Świętego Jerzego. W dwa dni później rozbił 15 dywizję piechoty austriackiej, za co otrzymuje nagrodę „ Złotą Szablę”.
W dalszej walce z Niemcami rozbił II niemiecki korpus gwardii. W bitwie pod Łodzią rozgromił brygadę pruskiego gen. Paczeńskiego. Dnia 19 września 1914 roku urodził się syn Olgierd. 7 listopada 1914 roku Dowbor został mianowany dowódcą 14 Pułku Strzelców Syberyjskich. Walcząc z Niemcami w bitwie pod wsią Podosie nad rzeką Orzyc zostaje ciężko ranny i odwieziony na leczenie do Moskwy. Działo się to w lutym 1915 roku. I tu za odważne natarcie Dowbor został przez Anglików odznaczony Orderem Łaźni. 15 sierpnia 1915 roku otrzymał stopień jenerała podporucznika, z jednoczesnym odkomenderowaniem na stanowisko do szczególny zleceń przy dowództwie I Armii.

W styczniu 1916 roku polecono mu zorganizowanie 123 Dywizji Piechoty, z którą w maju wyruszył drogą morską do Azji Mniejszej. Tam w kilku walkach pokonał Turków.

Po 10-miesięcznym pobycie Dowbor poprosił o przeniesienie na front europejski i otrzymał dowództwo 38 Dywizji Piechoty i z nią został skierowany na front w okolic Rygi. Tu Niemcy użyli gazu i Generał zatruł się, i 2 dni był nieprzytomny.

5 maja 1917 roku zostaje mianowany na jenerała porucznika i obejmuje dowództwo 38 Korpusu Armii Rosyjskiej, a w lipcu odnosi zwycięstwo nad Niemcami pod Krewo.  23 sierpnia 1917 roku został mianowany organizatorem  i dowódcą I Polskiego Korpusu na Białorusi.
Od początku do końca położenie Korpusu zawsze było bardzo ciężkie. Nie skończywszy formowania korpusu 11 stycznia 1918 roku, broniąc polską ludność cywilną i niezależność polskich żoł­nierzy, wypowiedział wojnę bolszewikom. Był to akt samoobrony.   Niemcy również nie akceptowali l Polskiego Korpusu. Po wielu negocjacjach z nimi, Dowbor zmuszony do rozwiązania swojego korpusu, wybrał jego demobilizację. W dniu 22 maja 1918 roku, kończąc ostatnie przemówienie do swoich żołnierzy, powiedział do zobaczenia w kraju. Po rozwiązaniu Korpusu Generał wraz z rodziną i gronem najbliższych oficerów powrócił do kraju. Przybył do Sandomierza, witany chlebem i solą przez mieszkańców miasta. Tu początkowo wraz z rodziną zamieszkał u mecenasa Przyłęskiego,  a następnie w domu lekarza powiatowego. Potem zamieszkał w pałacyku księcia Michała Radziwiłła, w Staszowie,  utrzymując kontakty ze swoimi podwładnymi zamieszkałymi w różnych stronach kraju.

13 listopada 1918 roku Dowbora zaprosił Józef Piłsudski, ale wtedy jeszcze nie powierza mu żadnego stanowiska w wojsku. Ponownie zaproszony otrzymał ustną propozycję objęcia dowództwa nad Powstaniem Wielkopolskim. Kolejny raz wezwany do Belwederu 8 stycznia 1919 roku został on przez Piłsudskiego mianowany Dowódca Powstania Wielkopolskiego. Następnego dnia udaje się do Poznania na dwudniowe rozmowy z Naczelną Radą Ludową. Po uzgodnieniach 11 stycznia Dowbor zdecydował się dowodzić powstaniem. O swojej decyzji 14 stycznia zameldował Piłsudskiemu.
15 stycznia wraca do Poznania i w następnym dniu obejmuje dowództwo nad Powstaniem Wielkopolskim. Natychmiast przystąpił do organizowania Dowództwa Głównego powstania Wielkopolskiego. Równocześnie przystąpił do formowania Armii Wielkopolskiej. W ciągu trzech miesięcy powołano pod broń 11 roczników i utworzył on najliczniejszą, najlepiej wyszkoloną i uzbrojoną, jednolicie umundurowaną siłę zbrojną na ziemiach polskich w 1919 roku. Jako naczelny dowódca Powstania Wielkopolskiego,  doprowadził je do ostatecznego zwycięstwa i tym samym przyczynił się do wytyczenia ówczesnych zachodnich granic Polski.  Oddziały Armii Wielkopolskiej walczyły także w obronie wschodniej granicy Polski i w tzw. Bitwie Warszawskiej oraz w powstaniu Śląskim.  19 marca 1919 roku Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu awansuje Dowbora na generała broni.

Dowbor sformował także na Pomorzu dywizję piechoty z artylerią i pułk ułanów.  Zjednoczenie Armii Wielkopolskiej z Wojskiem Polskim oficjalnie odbyło się 25 – 27 października 1919 roku. Wobec powyższego do połowy listopada Dowbor ze swym szefem likwidowali Dowództwo Armii Wielkopolskiej, organizując jednocześnie Dowództwo Frontu Wielkopolskiego. W ostatnim rozkazie nr 249, 13 listopada 1919 roku Dowbor pożegnał się z Armią Wielkopolską.
Do połowy stycznia 1920 roku przeprowadzono reorganizację wojsk i do 20 marca 1920 roku sprawnie przeprowadzono rewindykację ziem przyznanych Polsce na mocy traktatu wersalskiego. W tym dniu została rozwiązana działalność Dowództwa Frontu Wielkopolskiego pod dowództwem Dowbora. Wobec takiej sytuacji Generał powołał Biuro Likwidacyjne, którego sekretarzem został Teofil Motyliński. Biuro działało do lutego 1921 roku. W tym czasie między innymi Motyliński zarządzał kontami Generała: Wojsko Polskie, Fundusz Wdów i Sierot, Modlitewnik Żołnierza oraz katalogował bibliotekę i porządkował dokumentację I Polskiego Korpusu i Armii Wielkopolskiej.
W czerwcu 1920 roku czasopismo „Rzeczpospolita” powierzyło Dowborowi redagowanie działu wojskowego. Korzystając z tej możliwości opublikował on cykl artykułów na temat wojska i wojskowości, i skrytykował sposób prowadzenia działań wojennych na froncie wschodnim. Jednocześnie podaje sposoby rozwiązania tych niepowodzeń. W tym czasie armia Polska znajdowała się w chaotycznym odwecie i groziło zajęcie Warszawy przez Armię Czerwoną.
Wezwany 6 sierpnia 1920 roku na rozmowy do Piłsudskiego, Dowbor nie wyraża zgody na objęcie Dowództwa frontu Południowo – Wschodniego, którym dowodził Generał Iwaszkiewicz, twierdząc, że Iwaszkiewicz jest bardzo dobrym dowódcą.
6 października 1920 roku, na własny wniosek, zostaje przeniesiony do rezerwy, a 14 września 1921 roku w stan spoczynku, przyznając mu skromną emeryturę za lata służby w armii rosyjskiej.  Odsunięty od wojska zajął się prowadzeniem swojego majątku i wychowywaniem dzieci.  Jeszcze w Bobrujsku postanowiono rokrocznie 11 marca spotykać się w Warszawie, by uczcić poległych i utrzymać więzi koleżeńskie.

Dopiero na początku 1925 roku utworzono Stowarzyszenie Dowborczyków  „Ku Chwale Ojczyzny” i dożywotnim honorowym prezesem Centralnego Zarządu był Generał Józef Dowbor – Muśnicki.
Podczas zamachu majowego w 1926 roku, 13 maja, w Poznaniu utworzył się Komitet Porozumiewawczy Organizacji Wojskowo Wychowawczych w celu organizowania pomocy legalnemu rządowi. Entuzjastycznie wybrany przez Wielkopolan Dowbor stanął na czele tego komitetu. W tym dniu w Poznaniu odbyła się ogromna manifestacja przeciwko Piłsudskiemu.
W 10 rocznicę Powstania Wielkopolskiego wręczono Dowborowi Odznakę, jako zasłużonemu dla Powstania Wielkopolskiego. Było to jedyne odznaczenie, jakim wyróżniono Dowbora w Odrodzonej Polsce.

Po przejściu w stan spoczynku generał na stałe zamieszkał w Lusowie (d. Batorowo) i pracował w swoim majątku. Z wywiadów przeprowadzonych z jego byłymi pracownikami dowiadujemy się, że Generał był dobrym gospodarzem i pracodawcą.

Systematycznie wypłacał należności swoim pracownikom, a za dobrą robotę dodatkowo wynagradzał. O Dowborze jego pracownicy po II wojnie światowej nigdy źle nie mówili. Żona jednego z jego pracowników przez wiele powojennych lat pomagała miejscowym harcerzom dbać o grób Generała.

Tekst: por. Weronika Milczarczyk
Zdjęcia: archiwum sekcji wychowawczej 17WBZ