7 czerwca, br. w muzeum Ziemi Międzyrzeckiej została otwarta ekspozycja „W drodze do niepodległości. Kanadyjski przystanek – obóz Kościuszko w Niagara-on-the-Lake (1917-1919)”, którą przygotowało w ramach obchodów Narodowego Święta Niepodległości Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze.
W 2016 r. dr Anitta Maksymowicz wystąpiła z pomysłem wykorzystania unikatowego zbioru fotografii z archiwum SWAP (Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce) do stworzenia wielkiej wystawy z okazji 100-lecia czynu zbrojnego Polonii Amerykańskiej. Ten ambitny zamiar udało się zrealizować dzięki finansowemu wsparciu ze strony Okręgu 2. SWAP w Nowym Jorku.
Prace nad wystawą trwały wiele miesięcy. Trud i serce włożone w jej przygotowanie przez dr Anittę Maksymowicz i zespół pracowników technicznych z Muzeum Ziemi Lubuskiej przyniósł nadspodziewany efekt. Jak się okazało takiej wystawy w Polsce na temat polskiego obozu Kościuszko w Niagara on the Lake jeszcze nie było!
Wystawa do 18 lutego była eksponowana w siedzibie Muzeum Zieli Lubuskiej w Zielonej Górze. Dzięki poczynionym staraniom po zakończeniu ekspozycji w Zielonej Górze, wystawa jest pokazana w innych miastach Polski. Od 7 czerwca możemy także w Międzyrzeczu, w piwnicach Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej podziwiać fotografie z ubiegłego wieku i dzięki nim poznać funkcjonowanie obozu Kościuszko, przez który – począwszy od jego powstania w 1917 aż do rozwiązania w 1919 roku – przeszło ponad 22 tysiące polskich ochotników! Zdjęcia i umieszczony obok nich tekst prezentują warunki życia rekrutów, żołnierskie musztry i ćwiczenia oraz czas wolny. Ujrzymy na nich również uroczyste wydarzenia, jak i obozową codzienność, poczynając od czasów rekrutacji, aż po wyjazd żołnierzy z Kanady przez USA do Francji.
Otwarcie wystawy poprzedzone zostało wykładem wzbogaconym prezentacją multimedialna pani dr Anitty Maksymowicz, która jest kuratorką wystawy.
Podczas swojego wystąpienia pani Anitta opowiedziała wiele ciekawostek i historycznych faktów, których w materiałach wystawy nie znajdziemy. Dowiedzieliśmy się, między innymi o tym jak ważnym wydarzeniem dla miasta i jego mieszkańców była historia pobytu w Niagara-on-the-Lake polskich żołnierzy szkolonych przez oficerów kanadyjskich, oraz jaką doniosłą rolę odegrało to niewielkie kanadyjskie miasto w historii Polski. Opowiedziała także o kulisach przygotowania ekspozycji i kontaktach Polsko – Kanadyjskich.
Jak się okazało w Kanadzie w tym samym czasie tamtejsze muzeum również przygotowywało podobną wystawę poświęcaną Polakom i obozowi Kościuszko rozmieszczonemu w malutkiej kanadyjskiej miejscowość przy ujściu rzeki Niagara do jeziora Ontario.
Fotorelacja
zdjęcia: Kazimierz Czułup Wystawa
Ekspozycja, złożona jest z 80 estetycznie oprawionych zdjęć i plansz, które swoją tematyką obejmują najnowszą historię Polski; przedstawiają tło polityczne powstania Obozu Kościuszki, organizacje polonijne wspierające jego powstanie i przebieg rekrutacji do polskiej armii. Wystawa ukazuje także rolę tego wydarzenia w historii Niagara-on-the-Lake i znaczenie Obozu Kościuszki w procesie odzyskania przez Polskę niepodległości.
Ekspozycja prezentuje także życie codzienne żołnierzy polskich podczas szkolenia i ich znakomite relacje z mieszkańcami Niagara-on-the-Lake. Ponadto ukazuje wybrane biografie polskich żołnierzy i kanadyjskich oficerów, a także rolę organizacji kobiecych polskich i kanadyjskich, takich jak White Cross, Grey Samaritans, Niagara Falls Red Cross, Women’s Institute in Niagara on the Lake. Prezentuje, między innymi, biografie Elizabeth C. Ascher i Laury de Turczynowicz oraz sylwetki Ignacego i Heleny Paderewskich.
Geneza wystawy sięga do prowadzonej od 2011 roku przez Andrzeja Kawkę i Romana Baranieckiego, członków Polonia Canadian Institute for Historical Studies, kwerendy obejmującej St. Mark’s Church Archives udostępnionych przez p. Donalda Comba, Niagara-on-the Lake Library i Niagara Historical Museum.
Początkowa kwerenda miała na celu zebranie materiałów do szkicu biograficznego poświęconego Elizabeth Caroline Ascher, mieszkance Niagara-on-the-Lake, odznaczonej w 1922 roku jako pierwsza cywilna osoba w Kanadzie, Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta przez rząd odrodzonej Polski za jej zasługi w dziele odzyskania przez Polskę niepodległości.
W czerwcu 1917 roku we Francji powstała Armia Polska, do której rekrutację prowadzono nie tylko w Europie, ale i w Ameryce. Zgłaszający się do tej ochotniczej formacji Polacy ze Stanów Zjednoczonych, przed wyruszeniem do Francji przechodzili szkolenie w kanadyjskim obozie wojskowym w Niagara-on-the-Lake (Ontario). W latach 1917-1919 takie militarne przygotowanie otrzymało ponad 22 000 polskich ochotników z USA.
Kiedy dotarli do Francji, stanowili znaczącą siłę utworzonej tam i walczącej z Niemcami Armii Polskiej. Armia ta, zwana Błękitną (później Armią gen. Hallera), po zakończeniu I wojny światowej włączona została do Wojska Polskiego i kontynuowała walkę o wschodnie granice odrodzonego Kraju.
Rola Polaków z Ameryki w odzyskaniu niepodległości jest zatem nie do przecenienia. Ekspozycja ukazuje pierwsze ogniwo Czynu Zbrojnego Wychodźstwa – obóz Kościuszko w Niagara-on-the-Lake. Ta nadzwyczajna kanadyjsko-francusko-amerykańsko-polska akcja była możliwa nie tylko dzięki Polakom z Ameryki.
Ogromne charytatywne wsparcie otrzymali ochotnicy także od mieszkańców Niagara-on-the-Lake oraz od tysięcy zwykłych pełnych empatii Kanadyjczyków i Amerykanów. Sam obóz był zaś efektem wydatnej organizacyjnej, finansowej i legislacyjnej pomocy kilku państw sojuszniczych i wyrazem ich poparcia dla niepodległościowych aspiracji Polaków.
Wystawa, ta przygotowana w Kanadzie dobitnie świadczy, że drugie i trzecie pokolenie członków Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, z uznaniem pamięta o swoich poprzednikach byłych. żołnierzach Błękitnej Armii, którzy 100 lat temu zostawili bezpieczne życie w Ameryce i ochotniczo zaciągnęli się w szeregi Armii Polskiej we Francji.
Jakie wnioski możemy wysnuć na podstawie polskiej odsłony wystawy? Cóż, z perspektywy czasu jaki już minął wiemy, że po 1945 roku patriotyczny trud i poświęcenie Polaków zza oceanu był tendencyjnie pomniejszany i marginalizowany, jako nie zgodny z obowiązującą wówczas linią polityczną rządzącej partii. Przez wiele dekad mieszkańcy naszego kraju nie mieli często wyobrażenia o skali działania i zaangażowania Polonii w USA i Kanadzie w kwestii walki o odzyskanie niepodległości po I wojnie światowej.
Bez wątpienia, z dzisiejszego punktu widzenia takie działanie szkodziło interesowi Polski. Takie czysto polityczne zubażanie historii naszego Narodu zawsze powinno wzbudzać sprzeciw. Niestety wahadło historii ma to do siebie, że często zostaje zbyt mocno wychylane przez decydentów doprowadzając do kolejnych wypatrzeń, które możemy obserwować obecnie, kiedy, na przykład tendencyjnie pomijany jest trud wojenny żołnierzy 1 i 2 Armii Wojska Polskiego, którzy walczyli z niemieckim najemcą na froncie wschodnim. Burzone są pomniki i stawiane nowe wbrew woli lokalnych społeczności.
Niestety, jak widać nadal wielu polityków w naszym kraju powinno powrócić do szkół i jeszcze raz pouczyć się historii. Natomiast historykom wypada życzyć mocnych kręgosłupów i dużo silnej woli oraz odwagi w walce o to aby historię skutecznie bronić przed, tak zwanymi politykami.
Na koniec nie pozostaje nic innego jak w imieniu dyrekcji Muzeum Ziemi Międzyrzeckiej zachęcić wszystkich do zwiedzenia tej niecodziennej i merytorycznej wystawy. Jest co oglądać, jest także dużo tekstu do czytania, ale to raczej nie powinno nikogo przerażać. Taką wystawę należy po prostu zobaczyć osobiście.
A po wystawie oczywiście zachęcamy do odwiedzin i krótkiego relaksu w Zamkowej Kawiarence w Budynku Bramnym.