Z cyklu:
Zespół policystycznych jajników to jedno z najczęściej występujących zaburzeń metabolicznych i endokrynologicznych u kobiet w okresie przedmenopauzalnym. Ponadto jest to jedna z najczęstszych przyczyn niepłodności z powodu braku owulacji.
Do postawienia diagnozy wymagane jest potwierdzenie obecności dwóch z trzech kryteriów rotterdamskich tj.:
1. rzadkie jajeczkowanie lub jego brak
2. charakterystyczny obraz wielotorbielowatych jajników w badaniu USG
3. kliniczne i/lub biochemiczne wykładniki nadmiaru androgenów, czyli męskich hormonów płciowych
Badania dowodzą, że PCOS jest zaburzeniem wielogenowym (m.in. defekt receptora insuliny), ale to czynniki środowiskowe, tj. styl życia, sposób żywienia, mogą w znacznym stopniu przyczynić się do rozwoju tego zaburzenia.
Do głównych objawów klinicznych PCOS zalicza się:
- nieregularne miesiączki lub ich brak,
- obfite, bolesne miesiączki,
- niepłodność,
- hirsutyzm (występowanie u kobiet owłosienia w lokalizacji typowej dla mężczyzn),
- trądzik,
- przetłuszczająca się skóra i włosy,
- bóle piesi,
- tendencje do depresji,
- otyłość,
- napadowa ochota na jedzenie/słodycze,
- problemy ze snem
Podstawową metodą leczenia PCOS jest zmiana stylu życia, czyli:
- wdrożenie odpowiedniej diety z niskim indeksem glikemicznym
- stosowanie produktów spożywczych niskoprzetworzonych
- codzienna aktywność fizyczna (co najmniej 30 minut)
- redukcja stresu
Badania dowodzą, że redukcja masy ciała, szczególnie w pasie brzusznym, prowadzi do samoistnego wznowienia jajeczkowania, poprawy płodności i obniżenia podstawowego stężenia insuliny (zmniejszenie inulinooporności).
Podstawowe założenie dietoterapii:
1. Kontrolowanie indeksu i ładunku glikemicznego, czyli rezygnacja z węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym i cukrów prostych na rzecz węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym.
Produkty o niskim IG to praktycznie wszystkie warzywa, szczególnie te świeże, bataty, rośliny strączkowe, owies, kasze gruboziarniste, brązowy ryż, pumpernikiel, makarony pełnoziarniste (al dente). Należy zrezygnować natomiast z produktów o wysokim IG tj. cukier, jasne pieczywo, napoje izotoniczne, soki, makarony długo gotowane, słodkie płatki śniadaniowe, musli z cukrem.
Tabela z indeksem glikemicznym większości produktów
2. Obniżenie spożycia kwasów tłuszczowych nasyconych (tłuszcze te występują przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego) i tłuszczów trans (ich głównym źródłem są margaryny, słone przekąski, słodycze (szczególnie ciasta, ciastka, herbatniki), fast-foody, zupy w proszku, koncentraty zup i sosów, majonezy).
3. Odpowiednia podaż witaminy D3 i chromu – najlepszym źródłem witaminy D jest tran i ryby, zwłaszcza tłuste. Niewielkie jej ilości znajdziemy również w żółtku jaja kurzego, pełnotłustym nabiale, drobiu. W przypadku obniżonego stężenia tej witaminy w surowicy krwi, zaleca się suplementację pod kontrolą specjalisty. Wykazano, że prawidłowe stężenie tej witaminy wpływa na poprawę insulinowrażliwości, dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, występowanie owulacji oraz regulację cykli miesiączkowych.
Chrom wpływa korzystnie na regulację poziomu cukru i insuliny we krwi. Znajdziemy go w drożdżach, wołowinie, jajkach, jabłkach, gruboziarnistych kaszach, płatkach, pełnoziarnistym pieczywie, chudym mięsie, rybach, owocach morza, zielonym groszku, brokułach, kiełkach pszenicy i ziołach.
4. Zbilansowanie jadłospisu pod względem zawartości błonnika pokarmowego. Dobowa podaż błonnika w diecie powinna wynosić 25-50 g. Szczególnie zalecane są rozpuszczalne w wodzie frakcje błonnika pokarmowego (pektyny, beta-glukany), które znajdziemy m.in. w takich produktach jak: płatki owsiane, soczewica, jabłka, pomarańcze, gruszki, otręby owsiane, truskawki, orzechy, nasiona lnu, fasola, groch, ogórki i marchew.
5. Dostarczenie kwasów tłuszczowych omega-3 o działaniu przeciwzapalnym. Źródłem kwasów omega-3 w diecie są tłuste ryby morskie, siemię lniane, olej lniany, orzechy włoskie, migdały. Ciężko wraz z codzienną dietą pokryć zapotrzebowanie na te tłuszcze, więc często zaleca się suplementację np. tranem.
6. W przypadku często występującego podwyższonego stężenia homocysteiny istotne jest uzupełnienie diety i odpowiednia podaż kwasu foliowego (źródła: – zielone warzywa liściaste – szpinak, sałata, kapusta, brokuł, szparagi, brukselka, oraz w mniejszych ilościach w pomidorach, grochu, fasoli, soczewicy, słoneczniku, orzechach, wątrobie, żółtku jaja)
– witaminy B6 (źródła: kasza gryczana, ryby, ziemniaki, otręby pszenne, orzechy, banany),
– witaminy B12 (źródła: produkty pochodzenia zwierzęcego, tj. mięso, ryby, mleko, jaja, sery, wędliny),
Podwyższone stężenie homocysteiny nasila insulnooporność i panujący stan zapalny w tkance tłuszczowej oraz zwiększa ryzyko poronień.
7. Wysoki potencjał antyoksydacyjny diety
Antyoksydanty mają zdolność do zmniejszania poziomu wolnych rodników i stanu zapalnego. Odpowiednia podaż antyoksydantów zmniejsza stres oksydacyjny, który wpływa negatywnie na funkcje rozrodcze poprzez nasilenie stanów chorobowych.
Najlepiej poznanymi substancjami antyoksydacyjnymi są witamina C, E i β-karoten.
Najlepszym źródłem tych witamin są świeże warzywa i owoce. m.in. aronia, owoce dzikiej róży, czarna porzeczka, pomidory i sok pomidorowy, buraki, marchew, szpinak, natka pietruszki, dynia.
Rozwijając wątek wysokiego potencjału antyoksydacyjnego można podkreślić tutaj leczniczą rolę jednego modelu żywieniowego, jakim jest zalecana dla kobiet z PCOS dieta DASH.
Dieta ta bazuje na wysokim spożyciu warzyw, produktów zbożowych o niskim IG, ziaren, orzechów i ograniczenie spożycia kwasów tłuszczowych trans i węglowodanów rafinowanych (oczyszczonych). Podaż węglowodanów w diecie wynosi aż 50-55 % całkowitego zapotrzebowania energetycznego, ale zwraca się szczególną uwagę na ich rodzaj i jakość.
Zmiana nawyków żywieniowych i wdrożenie regularnej aktywności fizycznej u pacjentek z PCOS prowadzi do poprawy wartości glikemii, obniżenia poziomu insuliny, pozwala na polepszenie parametrów metabolicznych i poprawę samopoczucia.
