Najwyższa Izba Kontroli

Program przekopu przez Mierzeję Wiślaną już na etapie planowania nie miał szans na osiągnięcie w zaplanowanym czasie głównego celu inwestycji, czyli zapewnienia bezpieczeństwa i wzrostu dobrobytu w regionie. Jej wartość znacznie przekroczyła granicę opłacalności, co minister właściwy ds. gospodarki morskiej zataił przed Radą Ministrów, a swój nadzór nad całością Programu sprawował nierzetelnie. Wartość Programu, pierwotnie wynosząca 880 mln zł, do dnia zakończenia kontroli (koniec kwietnia 2023) zdążyła wzrosnąć o 125% – do blisko 2 mld zł.

NIK stwierdziła liczne nieprawidłowości, zarówno w procesie przygotowania i organizacji naboru wniosków o dofinansowanie w konkursie Szybka Ścieżka – Innowacje Cyfrowe, jak również na etapie wyboru projektów. NCBR nie przestrzegało regulaminu konkursu oraz własnych wewnętrznych regulacji. W efekcie do dofinansowania zakwalifikowano między innymi projekt, który od razu powinien zostać odrzucony, gdyż przekraczał ustalony limit 20 mln euro.

Naruszenie zasad legalności, rzetelności, celowości lub gospodarności stwierdziła w wydatkach Telewizji Polskiej SA Najwyższa Izba Kontroli. Skala nieprawidłowości, ich wymiar finansowy, jak również charakter, który wskazuje na to, że takie działania mogą się powtórzyć nie pozwala NIK na wystawienie państwowej stacji pozytywnej oceny w objętym kontrolą zakresie. Nieprzestrzeganie przez TVP SA zasad wydawania pieniędzy ma tym większe znaczenie, że jest ona finansowana w głównej mierze ze środków publicznych. W latach 2021-2022 ich udział w przychodach stacji ze sprzedaży wynosił ponad 60%.

Fundusze sołeckie stały się w ostatnich latach bodźcem dużych przeobrażeń dla mieszkańców wsi. Potwierdza to kontrola NIK: efektywnie wykorzystywano środki funduszy sołeckich wyodrębnione w budżetach kontrolowanych gmin, choć nie ustrzeżono się przy tym pewnych błędów. Niestety dalszy rozwój funduszy stoi pod znakiem zapytania. Budżet państwa zwraca gminom tylko część poniesionych wydatków na projekty.

Szpitale tymczasowe dla chorych na COVID-19 tworzone w Polsce od października 2020 r. na niespotykaną w Europie skalę, powstawały bez żadnego planu, bez rzetelnej analizy danych o sytuacji epidemicznej i dostępności kadr medycznych, a także bez kalkulacji kosztów, ustaliła Najwyższa Izba Kontroli.

NIK negatywnie oceniła przygotowanie i realizację Poleceń Ministra Zdrowia w sprawie dodatków covidowych. W latach 2020-2021 wydano na nie blisko dziewięć mld zł. Minister Zdrowia i Prezes NFZ nieprawidłowo i nieskutecznie nadzorowali zarówno przygotowanie jak i realizację Poleceń. Ponadto zaniechali kontroli prawidłowości przyznawania i wypłacania dodatków covidowych oraz nie reagowali na nieprawidłową realizację umów w sprawie dodatków przez szpitale i stacje pogotowia ratunkowego.

Kiedy w marcu 2020 roku wykryto w Polsce pierwszy przypadek koronawirusa SARS-CoV-2 odpowiedzialne organy i instytucje państwa, podmioty lecznicze i służby nie były przygotowane na wybuch epidemii, wynika z kontroli przeprowadzonej przez NIK. Mimo to władze nie ogłosiły stanu klęski żywiołowej, a zamiast tego, poprzez specustawę covidową wprowadziły zmiany w przepisach, na podstawie których narzucano jeszcze dalej idące ograniczenia, zakazy i nakazy.

Aż 217 wniosków pokontrolnych i prawie 500 mln zł finansowych skutków nieprawidłowości – to efekty kontroli NIK dotyczącej funkcjonowania szpitali powiatowych w latach 2020-2022. Skontrolowane szpitale powiatowe miały problemy z bilansowaniem swojej działalności. W związku z ogłoszeniem stanu epidemii zmieniono sposób finansowania szpitali, co spowodowało przejściową poprawę ich wyników finansowych i tylko zaciemniło obraz.

Brak pełnych informacji o liczbie jezior w Polsce oraz do ilu z nich Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie (PGW WP) wykonuje uprawnienia właścicielskie Skarbu Państwa (SP), brak danych o istniejących pomostach na jeziorach sklasyfikowanych jako wody powierzchniowe płynące, to tylko niektóre nieprawidłowości ujawnione przez NIK w Krajowym Zarządzie Gospodarki Wodnej PGW WP (KZGW).

Trzeba zacząć pracować nad odsalaniem polskich rzek. Tak zgodnie mówili uczestnicy panelu ekspertów w NIK poświęconemu kryzysowi ekologicznemu na Odrze. Rady i uwagi naukowców mają uzupełnić wiedzę kontrolerów, którzy kończą badanie przyczyn ubiegłorocznej katastrofy. Prezes Marian Banaś witając zaproszonych naukowców i przedstawicieli opolskiej delegatury NIK, która prowadzi kontrolę powiedział, że wnioski z panelu pomogą ocenić, czy działania instytucji publicznych są wystarczające wobec zagrożeń ekologicznych oraz przedstawią swoje wnioski na przyszłość.

Skontrolowane samorządy były właściwie przygotowane do realizacji zadań w zakresie udostępniania informacji publicznej i większość z nich realizowały prawidłowo. Wykryte przez NIK nieprawidłowości dotyczyły przyjętych w samorządach regulacji ograniczających dostęp do informacji publicznej, jej nieterminowego udostępniania na wniosek, a także nieudostępniania lub niewłaściwego udostępniania informacji publicznej w BIP.

Zlecano wykonanie zadań eksperckich na zewnątrz, choć urzędy mogły osiągnąć rezultat własnymi siłami. Zlecano usługi doradcze własnym pracownikom, zamieniając im umowę o pracę na „śmieciówkę”, i wypłacano im honoraria, choć zlecone zadania leżały w ich podstawowych kompetencjach. Nie dochodzono kar za niewywiązywanie się z umów. Doszło do stanowczo zbyt wielu przypadków naruszeń dyscypliny finansów publicznych. NIK stwierdziła nieprawidłowości na łączną kwotę ponad 2,7 mln zł.

Nawet dwuipółroczne opóźnienia w odpowiedzi na wniosek o udostępnienie informacji publicznej, pozostawienie wniosków bez odpowiedzi, niepełne informacje w BIP – to tylko niektóre ze stwierdzonych przez NIK nieprawidłowości. Stwierdzone nieprawidłowości wskazują na niewystarczający nadzór organów objętych kontrolą nad realizacją obowiązków związanych z udostępnianiem informacji publicznej.

Działania samorządów nie były wystarczające, aby skutecznie ograniczać zabudowę terenów zagrożonych powodzią. "Z naszych ustaleń wynika, że większość skontrolowanych samorządów, w dokumentach planistycznych gmin, nie uwzględniała lub tylko częściowo brała pod uwagę decyzje wydawane przez Wody Polskie co do warunków zabudowy i zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią" - czytamy w raporcie NIK. W konsekwencji potencjalni inwestorzy nie mieli rzetelnych informacji o zagrożeniu powodziowym w miejscu planowanej inwestycji.

Działania administracji publicznej nie przyczyniły się do zmniejszenia uciążliwości źródeł wytwarzania ciepła dla środowiska i oszczędniejszego gospodarowania energią w procesach dostarczania ciepła. Minister właściwy ds. energii nie opracował strategii modernizacji ciepłownictwa, działał głównie w sposób doraźny. Nie prowadzono monitoringu efektywności energetycznej systemów ciepłowniczych. Gminy nie miały docelowej wizji rynku ciepła, nie dbały o planowanie i rozwój efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych. Nie wypełniały nawet obowiązków wynikających z Prawa energetycznego.

Najwyższa Izba Kontroli przygotowuje zawiadomienie do prokuratury w sprawie niedozwolonego znakowania koni. To konsekwencja ustaleń kontroli w spółkach hodowli roślin uprawnych i zwierząt o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej.