Najwyższa Izba Kontroli

W skontrolowanych szpitalach menu dla chorych układano z pomocą wykwalifikowanych dietetyków – co Izba oceniła pozytywnie. Nieprawidłowości jakie stwierdzono w tych placówkach dotyczyły głównie postępowań przetargowych. Chodzi o naruszenia obowiązujących przepisów i regulacji wewnętrznych, m.in. przy sporządzaniu planu postępowań o udzielenie zamówień publicznych, przy szacowaniu wartości i opisie przedmiotu zamówienia oraz ustalaniu kryteriów oceny ofert.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, co do zasady, prawidłowo prowadził działania w zakresie dochodzenia składek i udzielania ulg w ich pobieraniu w latach 2019-2022. Nie były one jednak w pełni skuteczne – zwłaszcza jeżeli chodzi o prawidłowość i terminowość realizowanych zadań. Stwierdzone w oddziałach ZUS nieprawidłowości dotyczyły głównie prowadzenia działań przedegzekucyjnych, wystawiania tytułów wykonawczych, a także niezgodności postępowań z uregulowaniami wewnętrznymi.

Najwyższa Izba Kontroli to jedyna instytucja, która może w ograniczonym zakresie zweryfikować, co się dzieje w służbach i jak wygląda bieżąca kontrola i nadzór nad ich pracą. Wnioski, jakie formułuje NIK, nie zaskakują, ale i tak są porażające, bo czarno na białym pokazują, jakie wyzwania rodzi brak realnej kontroli nad poczynaniami służb.

Gospodarka leśna prowadzona w Puszczy Białowieskiej – jedynym polskim obiekcie przyrodniczym na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO – nie była w pełni zgodna z przepisami dotyczącymi ochrony przyrody. Mimo że niemal dziewięć lat temu zobowiązaliśmy się do opracowania zintegrowanego planu zarządzania takim obiektem, do dziś dokument nie został przyjęty.

Ze względu na wyznaczony krótki czas na rozbudowę systemów IT Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie przygotował się dobrze do przeprowadzenia zamówień publicznych. Systemy miały umożliwić weryfikację uprawnień i wypłatę nowych świadczeń.  Chodziło o Polski Bon Turystyczny oraz wypłaty obywatelom Polski i Ukrainy świadczeń takich jak: rodzinny kapitał opiekuńczy, wyprawka szkolna, dofinansowanie pobytu dziecka w żłobku, a także świadczenia wychowawczego 500+. W okresie objętym kontrolą na rozbudowę systemów IT zawarto umowy na ponad 248 mln zł. W trakcie kontroli stwierdzono nieprawidłowości, m.in. w wypłatach świadczeń 500+ obywatelom Ukrainy.

Prawie 60 mln zł – tyle wyniosła łączna wartość zamówień udzielonych przez skontrolowane szpitale z naruszeniem przepisów ustawy o działalności leczniczej oraz Prawa zamówień publicznych. Nieprawidłowo wydatkowane środki stanowiły ponad ¼ wartości zrealizowanych zamówień. Przeciążenie personelu medycznego stwarzało zagrożenie dla zdrowia i życia pacjentów oraz samych pracowników, a także negatywnie wpływało na jakość udzielanych świadczeń.

Polska nie jest przygotowana na zagrożenia o charakterze hybrydowym i zapewnienie sprawnego wykonywania zadań w ramach systemu zarządzania kryzysowego i obrony cywilnej. Odpowiedzią na zagrożenia hybrydowe powinna być budowa systemu odpornościowego państwa – prace nad jego stworzeniem niestety nadal są na bardzo wczesnym etapie. Od kilkunastu lat trwają np. prace nad projektem ustawy, która ma całościowo uregulować system ochrony ludności, jednak nadal nie widać szans na ich szybkie zakończenie.

Kluczowe organy administracji publicznej odpowiedzialne za bezpieczeństwo obywateli pozostawały bierne w pierwszej fazie katastrofy ekologicznej na Odrze. Mimo że z nieznanych przyczyn w rzece pojawiły się tysiące martwych ryb, to nie podjęto odpowiednich działań. Nie zapewniono wymaganego w takich sytuacjach skutecznego obiegu informacji. Nie uruchomiono także odpowiednich struktur zarządzania kryzysowego. W konsekwencji alerty ostrzegawcze i zakazy korzystania z Odry skierowano do ludności z co najmniej kilkunastodniowym opóźnieniem.

Program przekopu przez Mierzeję Wiślaną już na etapie planowania nie miał szans na osiągnięcie w zaplanowanym czasie głównego celu inwestycji, czyli zapewnienia bezpieczeństwa i wzrostu dobrobytu w regionie. Jej wartość znacznie przekroczyła granicę opłacalności, co minister właściwy ds. gospodarki morskiej zataił przed Radą Ministrów, a swój nadzór nad całością Programu sprawował nierzetelnie. Wartość Programu, pierwotnie wynosząca 880 mln zł, do dnia zakończenia kontroli (koniec kwietnia 2023) zdążyła wzrosnąć o 125% – do blisko 2 mld zł.

NIK stwierdziła liczne nieprawidłowości, zarówno w procesie przygotowania i organizacji naboru wniosków o dofinansowanie w konkursie Szybka Ścieżka – Innowacje Cyfrowe, jak również na etapie wyboru projektów. NCBR nie przestrzegało regulaminu konkursu oraz własnych wewnętrznych regulacji. W efekcie do dofinansowania zakwalifikowano między innymi projekt, który od razu powinien zostać odrzucony, gdyż przekraczał ustalony limit 20 mln euro.

Naruszenie zasad legalności, rzetelności, celowości lub gospodarności stwierdziła w wydatkach Telewizji Polskiej SA Najwyższa Izba Kontroli. Skala nieprawidłowości, ich wymiar finansowy, jak również charakter, który wskazuje na to, że takie działania mogą się powtórzyć nie pozwala NIK na wystawienie państwowej stacji pozytywnej oceny w objętym kontrolą zakresie. Nieprzestrzeganie przez TVP SA zasad wydawania pieniędzy ma tym większe znaczenie, że jest ona finansowana w głównej mierze ze środków publicznych. W latach 2021-2022 ich udział w przychodach stacji ze sprzedaży wynosił ponad 60%.

Fundusze sołeckie stały się w ostatnich latach bodźcem dużych przeobrażeń dla mieszkańców wsi. Potwierdza to kontrola NIK: efektywnie wykorzystywano środki funduszy sołeckich wyodrębnione w budżetach kontrolowanych gmin, choć nie ustrzeżono się przy tym pewnych błędów. Niestety dalszy rozwój funduszy stoi pod znakiem zapytania. Budżet państwa zwraca gminom tylko część poniesionych wydatków na projekty.

Szpitale tymczasowe dla chorych na COVID-19 tworzone w Polsce od października 2020 r. na niespotykaną w Europie skalę, powstawały bez żadnego planu, bez rzetelnej analizy danych o sytuacji epidemicznej i dostępności kadr medycznych, a także bez kalkulacji kosztów, ustaliła Najwyższa Izba Kontroli.

NIK negatywnie oceniła przygotowanie i realizację Poleceń Ministra Zdrowia w sprawie dodatków covidowych. W latach 2020-2021 wydano na nie blisko dziewięć mld zł. Minister Zdrowia i Prezes NFZ nieprawidłowo i nieskutecznie nadzorowali zarówno przygotowanie jak i realizację Poleceń. Ponadto zaniechali kontroli prawidłowości przyznawania i wypłacania dodatków covidowych oraz nie reagowali na nieprawidłową realizację umów w sprawie dodatków przez szpitale i stacje pogotowia ratunkowego.

Kiedy w marcu 2020 roku wykryto w Polsce pierwszy przypadek koronawirusa SARS-CoV-2 odpowiedzialne organy i instytucje państwa, podmioty lecznicze i służby nie były przygotowane na wybuch epidemii, wynika z kontroli przeprowadzonej przez NIK. Mimo to władze nie ogłosiły stanu klęski żywiołowej, a zamiast tego, poprzez specustawę covidową wprowadziły zmiany w przepisach, na podstawie których narzucano jeszcze dalej idące ograniczenia, zakazy i nakazy.

Aż 217 wniosków pokontrolnych i prawie 500 mln zł finansowych skutków nieprawidłowości – to efekty kontroli NIK dotyczącej funkcjonowania szpitali powiatowych w latach 2020-2022. Skontrolowane szpitale powiatowe miały problemy z bilansowaniem swojej działalności. W związku z ogłoszeniem stanu epidemii zmieniono sposób finansowania szpitali, co spowodowało przejściową poprawę ich wyników finansowych i tylko zaciemniło obraz.